Drunen en Heusden

In 2015 is er weer een stukje grnsmarkering van vroeger hersteld: de grens bij Heusden. Deze eerste paal van de 7 vinden we ten westen van het plaatsje Elshout.

Bij deze palen is er in beide zijkanten een tekst gefreesd.

2

3

4 Drunense Duinen

5

6 Nieuwkuijk - Vlijmen

7 Moerputten

Waalwijk en omstreken

1. Een serie eikenhouten palen is neergezet op de voormalige grens tussen Holland en Brabant. De eerste paal sluit qua plaats aan bij de serie in 's Gravenmoer, die in 2010 gezet zijn. Deze paal staat op de kruising van de Leyweg en Ravenboschweg.

2. Alle plaatsen waar de palen staan zijn weergegeven op de kaart in Google Maps (via de knop "Kaart" boven aan de pagina). De nummers bij de foto's corresponderen met de nummers op de kaart. Een mooi initiatief van Platform De Langstraat, die de betreffende Heemkundekringen heeft gevraagd om de ligging van de toenmalige grens op te zoeken en de plaatsen van de palen vast te leggen. In totaal zouden er 30 palen moeten komen. Dat wil zeggen dat deze serie nog niet compleet is (nu 28 stuks).

3.

4. De palen zijn keurig afgewerkt, met ingefreesde wapens en naam. Helaas worden diverse palen sterk ontsierd door de informatieborden die aan de paal zijn geschroefd. Dat is jammer: het zijn nu net reclamezuilen. Twee aparte paaltjes voor het info-bord was wel zo mooi geweest, maar dat komt misschien nog wel een keer.

5.

6. Deze en de vorige paal staan aan de Zuidhollandsedijk, of de Loonse dijk, zoals deze weg ter plaatse genoemd wordt. Tot 1807 de grens tussen het protestantse Graafschap Holland en het Katholieke Hertogdom Brabant. Een grens die nog lange tijd verkeringen over en weer ernstig bemoeilijkte zo niet onmogelijk maakte.

7.

De twee leeuwen op de wapens zijn identiek. Hoe het eigenlijk hoort is te zien op de palen bij 's Gravenmoer, of op deze site: Brabant - Holland. Ook staan alle palen verkeerd om. Het Hollandse wapen zit aan de Brabantse kant en andersom. Eigenlijk zijn de palen dus als gemeenteborden gebruikt: een fout die we wel vaker tegenkomen bij nieuwe grenspalen of teruggezette grenspalen. Die in 's Gravenmoer staan ook verkeerd om...

8.

9. De molen op de achtergrond is de Couwenberg in Kaatsheuvel.

10.

11.

12.

13.

14. De grens loopt hier vlak langs de Kerk aan de Haven. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) werd de kerk door de oorlogshandelingen in 1580 zwaar beschadigd. Bij de restauratie in 1617 werden, om er voor te zorgen dat de kerk geheel binnen het nog katholieke hertogdom Brabant kwam te liggen – Besoyen was in protestantse handen overgegaan – de toren en de doopkapel niet herbouwd.

15. Dijkstraat

16.

17.

17A.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24. Deze en de volgende 2 palen staan op de grens van Waalwijk en Drunen.

Paal 25 aan de spoordijk van de Halve Zolen lijn. Tegenwoordig een druk bereden fietspad tussen Waalwijk en Drunen.

25A.

26. De laatste van de 28 palen, die in deze serie zijn neergezet.

Terheijden - Zwartenberg

Deze paal staat niet meer op de originele plek, echter er niet ver vandaan. Te vinden bij Hoevenseweg 11, Wagenberg.
Deze en de volgende 3 grenspalen gaven de grens aan tussen het Land van Strijen en het hertogdom Brabant voor de St-Elisabeth's vloed.
Voor 1421 was er nog geen Hollands Diep en behoorde Zevenbergen tot het Land van Strijen.

De tweede paal staat in Langeweg, tegenover de kloosterkapel. Op de paal zit een messing schildje met de tekst: "GRENSPAAL 15e eeuw Brabant-Holland 31.12.1996 Terheijden-Zevenbergen"

Het teken op de kop van de paal. Het lijkt wel een sleutel.

De laatste twee palen staan bij elkaar ter weerszijden van de oprit naar de schuur achter de villa Hazeldonk, aan de Zuiddijk bij Zwartenberg (Zevenbergen).
Uitvoerige behandeling van dit stuk van de grens Brabant-Holland in het stuk van K. Leenders.

Op de kop van de palen is een ornament ingebeiteld: 2 cirkels, met een gebogen lijn met elkaar verbonden. Vanuit de tweede cirkel, op de top van de paal lopen twee lijnen weg: een met een weerhaak aan het eind, de ander recht. Of in deze vorm, of met het boogje tussen de cirkels in spiegelbeeld. Navraag over de betekenis van dit teken leverde de volgende verklaring op van de heer W.A. van Ham (17 april 2011):

"Wat op de grenssteen te zien is, bestaat uit het cijfer 7 en een liggende streep, misschien een soort afkorting voor Zevenbergen. De twee cirkeltjes, verbonden door een boog, vormen de omtrek van een bril van het model zoals dat sinds de Middeleeuwen voorkwam. Bij opgravingen te Bergen op Zoom zijn enige jaren terug enige exemplaren van een dergelijke gevonden. De bril op de grenspaal is hoogstwaarschijnlijk ontleend aan het embleem van een van de heren van Zevenbergen, namelijk: Cornelis I van Glymes, heer van Zevenbergen (door huwelijk), Grevenbroeck, Brecht, Opvelpe enz. (1458-1508), trouwde met Maria van Strijen, vrouwe van Zevenbergen (sinds 1492), Noordeloos, Heemskerk en Capelle op de IJssel. Tot haar huwelijksgoed behoorde o.a. de heerlijkheid Oosthuizen in Noord-Holland.
In zijn zegels voerde Cornelis naast het familiewapen van de Glymes twee brillen en de wapenspreuk: ‘‘Il n’est qu’estre borgne” d.i. ‘‘je moet [hoeft] maar éénogig [te] zijn [om te kunnen zien]. De bril was een persoonlijk onderscheidingsteken van heer Cornelis. Het voeren van een dergelijk embleem behoorde ca. 1350-16e eeuw tot de mode van de adel en elite. Het zeer gedetailleerde familiewapen kwam enigszins op de achtergrond, en men ging naast het schild, maar ook geheel los als ornament of op vaandels enzovoort de afbeelding van een plastisch voorwerp (of meerdere) gebruiken, vaak met een opschrift, vaak een leus of korte spreuk.

De bril is in de Nederlandse heraldiek bekend doordat het voorwerp was opgenomen in het wapen van de gemeente Oosthuizen (N.H.), thans gemeente Zeevang. Ook in het wapen van laatstgenoemde nieuwe gemeente vormt de bril voor.
Te Zevenbergen was de bril goed bekend, onder andere doordat Cornelis het Sint-Jorisgilde aldaar een fraaie koningsketting schonk, in een decoratieve doos met leer bekleed. In de ketting en op de doos waren naast de wapens van de heer, de stad en Sint Joris, meermalen de bril opgenomen."

's Gravenmoer

Paal 1. Alle palen van 's Gravenmoer zijn aangeven op een kaart in Google Maps. Te zien via deze LINK.

Paal 2 van de 9 palen die de grens Brabant-Holland weer zichtbaar moeten gaan maken. Uit een artikel in de Stem van 2 juni 2010:
'"Over deze grens zijn vele verhalen te vertellen", zegt Marius Verhagen van heemkring Des Graven Moer tijdens een wandeling langs de grens. "Tijdens de reformatie in Holland moesten de pastoors vluchten. De pastoor die destijds in 's Gravenmoer zat (in die tijd mocht een pastoor nog gewoon een vrouw en kinderen hebben), stapte met zijn gezin zo de grens over naar Brabant. Daar was hij veilig. Heel eenvoudig." Vanaf de dertiende eeuw tot in de Franse tijd (circa 1795) valt 's Gravenmoer onder Hollands bestuur. "De grens was overigens niet een vaststaand feit", zegt Verhagen. "De grens veranderde geregeld. De dijkjes, waarover de grens tegenwoordig loopt, zijn aangelegd na de Sint Elisabethsvloed van 1421. Aanvankelijk liepen ze kaarsrecht, maar in de loop der jaren hebben ze de grillige vorm van tegenwoordig gekregen. Dat heeft te maken met de dijkdoorbraken. Na een doorbraak ontstonden er kolken, wielen genaamd, waar omheen dan een nieuwe dijk werd aangelegd."Tegenwoordig horen Dongen en 's Gravenmoer bij elkaar, maar in vroeger tijden moet de bevolking met de rug naar elkaar hebben geleefd. "Het ene dorp was katholiek, het andere protestants", zegt Verhagen van de heemkring. "Inwoners van Dongen trouwden niet met iemand uit 's Gravenmoer, of andersom. Wel kochten de cafés in het Brabantse Dongen hun vaten bier in 's Gravenmoer. De reden was simpel: het bier was goedkoper. Het scheelde vijf cent per vat, omdat het belastingstelsel in Brabant anders was dan in Holland. Een aantal Dongense brouwerijen is hierdoor wel failliet gegaan."

Paal 3

Paal 4

Paal 5

Paal 6

Paal 7

Paal 8

Paal 9. De laatste van de halve cirkel rond 's Gravenmoer.

De in eikenhout gesneden wapens van Brabant en Holland en de beeldhouwer Ton Bressers. Elke paal heeft de initialen van de maker meegekregen en het jaartal 2010.